Voor de restauratiewerkzaamheden van dit project ontving de Universiteit van Amsterdam een subsidie van Provincie Noord-Holland. We spreken met Carin van der Wal, programmamanager van het Universiteitskwartier, en Tom Looman, projectleider van de nieuwe Universiteitsbibliotheek, om inzicht te krijgen in het monumentale karakter van het Universiteitskwartier en het belang van restauratiewerkzaamheden aan onze historische gebouwen.

Welke rol spelen monumenten in het Universiteitskwartier?

Carin: ‘Het Universiteitskwartier bevindt zich in de historische binnenstad van Amsterdam. Dit gebied is de thuisbasis van de Faculteit der Geesteswetenschappen (FGw) van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het merendeel van de onderwijs- en onderzoeksactiviteiten vindt hier plaats in rijksmonumentale panden. Denk aan de nieuwe Universiteitsbibliotheek, de Gasthuiskerk en het Bushuis. Deze monumentale panden van de UvA dragen bij aan de unieke identiteit van het Universiteitskwartier en de academische gemeenschap. Ze vertellen het verhaal van eeuwenlange geschiedenis en cultuur en vormen zo een essentieel onderdeel van ons erfgoed. Het Universiteitskwartier is de geboortegrond van de UvA en tegenwoordig is hier is de FGw gevestigd, de universiteit is dus onlosmakelijk verbonden met deze plek in de stad. Het behoud van onze monumenten is niet alleen een kwestie van maatschappelijke verantwoordelijkheid maar ook een manier om onze verbinding met de stad en haar geschiedenis te tonen.’

De UvA heeft een subsidie gekregen van Provincie Noord-Holland voor de restauratie van de nieuwe Universiteitsbibliotheek. Hoe maakt een dergelijke subsidie het verschil?

Carin: ‘Het behoud van onze historische panden is een complexe onderneming die vraagt om aanzienlijke investeringen. We willen de monumentale waarde in ere houden en tegelijkertijd toekomstbestendig maken, waarbij verduurzaming een belangrijke rol speelt. Dankzij de subsidie is er meer budget beschikbaar om de restauratiewerkzaamheden uit te voeren. De Provincie Noord-Holland ondersteunt ons in onze visie: dat het belangrijk is om het monumentale karakter van onze panden te waarborgen.’

Hoe moeten we de subsidie voor ons zien in de praktijk: waar gebruiken jullie het geld voor?  

Tom: ‘Voor de nieuwe Universiteitsbibliotheek renoveren we een pand van het voormalige Binnengasthuis, dit was vier eeuwen lang het grootste ziekenhuis in de Amsterdamse binnenstad. Twee kloostercomplexen uit ca. 1578  zijn omgebouwd tot een ziekenhuiscomplex. De subsidie hebben we gekregen ten behoeve van de restauratiewerkzaamheden van het 'Zusterhuis', één van de monumentale panden gelegen langs de Binnengasthuisstraat/ Nieuwe Doelenstraat, dat straks door een nieuwbouwdeel gekoppeld wordt met de 'Tweede Chirurgische Kliniek' en tezamen het gebouw vormt van de nieuwe Universiteitsbibliotheek.

Met behulp van de subsidie hebben we het metselwerk hersteld in de oorspronkelijke staat, met inachtneming van de historische bouwtechnieken. Zo konden de prachtige details en de grandeur van het oorspronkelijke metselwerk bewaard blijven. De renovatie van de gevelkozijnen is eveneens cruciaal, omdat deze op een historisch verantwoorde manier moeten worden hersteld. Zo is er bij de originele buitenwanden bij het atrium -die nu als binnenwand dienen-  voor de kozijnen gebruik gemaakt van de originele groenkleur, die in verfdeeltjes uit het verleden terug is gevonden op de kozijnen. Verder gebruiken we de subsidie onder andere ook voor het herstellen van pleisterwerk en het restaureren en conserveren van balkons en balustrades.’

Welke uitdagingen brengen monumentale panden met zich mee?

Tom: ‘Het hergebruik en renoveren van een monumentaal pand vergt bijzondere aandacht: het gebouw staat niet zomaar alle gebruik toe. Niet alle functies kunnen dus zomaar in het pand toegepast worden. Er dient een evenwicht gezocht te worden tussen de gewenste functie en de 'monumentale' grenzen van het gebouw. Bovendien hebben we te maken met strikte regelgeving en voorschriften die bij een verbouwing om extra oplettendheid vragen. Ook het feit dat het gebouw in een geheel andere tijd is gebouwd, met andere wensen en uitgangspunten en waarbij men anders keek naar het gebruik van materiaal en naar tijd en arbeidskosten, maakt aanpassing moeilijk, kostbaar en arbeidsintensief. Aanpassen betekent dat voor een deel die 'oude waarden' weer van toepassing zijn, het kost veel tijd en inzet het gebouw te respecteren en toch aan te passen en ingrepen te doen om het gebouw weer bruikbaar te maken voor de gebruiksvraag van dit moment en voor de toekomst.

Een mooi voorbeeld is de monumentale snijzaal van het voormalige ziekenhuis die we transformeren in een bijzondere, representatieve onderwijszaal. Hier worden colleges en lezingen gegeven en kunnen we evenementen of filmavonden organiseren. De snijzaal wordt aangepast, maar met aandacht voor de historische waarde en het specifieke karakter. Dat vraagt veel van ontwerper en bouwer. De ruimte blijft qua opstelling hetzelfde, maar dan moderner. De ruimtes van het voormalig ziekenhuis zijn ook nu nog intact met vele oorspronkelijke elementen, waaronder de trappen met gedecoreerd ijzeren hekwerk. Zo behouden we het uiterlijk van de historische ruimtes, terwijl we de moderniteit verschaffen die nodig is voor hedendaags gebruik.’